जलक्रांतीचे जनक माजी मुख्य मंत्री स्वर्गीय शंकरराव चव्हाण यांचे जन्मशताब्दी वर्षानिमित्त जलभूषण पुरस्काराबाबत मा. अतिरिक्त मुख्य सचिव, जलसंपदा यांचे अध्यक्षते खाली राज्यस्तरीय समितीची बैठक आज स्व. शंकरराव चव्हाण यांच्या जन्मदिनी संपन्न झाली. आलेल्या अर्जांच्या प्राथमिक छाननी नंतर उत्कृष्ट काम केलेल्या व्यक्तींच्या अर्जांची छाननी करणेत आली असून, त्यांच्या कामांची क्षेत्रिय पातळीवर खातरजमा (ground truthing) संबंधित जिल्हाधिकारी आणि जलसंपदा विभागाचे स्थानिक अधिकारी यांचे मार्फत करण्यात येईल. ते अहवाल प्राप्त होताच अंतिम निवड ही राज्यस्तरावर करण्यात येईल.

स्व. डॉ. शंकरराव चव्हाण (Late Shankarrao Chavan)

श्रद्धेय डॉ. शंकरराव चव्हाण साहेब यांनी महाराष्ट्राचे दोन वेळा मुख्यमंत्री, भारताचे संरक्षणमंत्री गृहमंत्री, शिक्षणमंत्री, अर्थमंत्री, नियोजन आयोगाचे उपाध्यक्ष, पाटबंधारे मंत्री आदी महत्त्वाच्या पदावरून उल्लेखनीय व प्रेरणादायी कार्य केले. इ.स. 1960 ते 2000 या चाळीस वर्षाच्या काळात डॉ. शंकरराव चव्हाण यांनी महाराष्ट्रातील पाणी प्रश्नाला आणि विशेषता शेतीच्या पाणीपुरवठ्याला खंबीरपणे दिशा देऊन त्यामध्ये नियोजनबद्धता आणली.

राज्याच्या जलसिंचनाची घडी बसविण्यासाठी त्यांनी कोयना, जायकवाडी, उजनी, मांजरा, वारणा, सिद्धेश्वर, पेंच, भातसा, येलदरी, अप्परवर्धा, वरसगाव, चासकमान, दुधगंगा-वेदगंगा, हतनुर, मनार, इसापुर, विष्णुपुरी इत्यादी अनेक मोठ्या धरणांची उभारणी केली. जलक्षेत्रात समन्यायी पाणीवाटपाचे धोरण उराशी बाळगून नेहमी शाश्वत विकासाची कास धरली. याकरिता त्यांनी समतोल विकासाच्या हेतूने दुष्काळग्रस्त भागात लाखो हेक्टर क्षेत्र सिंचनाखाली आणून हरितक्रांतीला चालना दिली. शेतीबरोबरच महाराष्ट्रातील शेकडो शहरात आणि हजारो गावात पिण्याचे पाणी उपलब्ध करून महाराष्ट्राच्या विकासाला गती दिली. महाराष्ट्रातील जलसिंचन निर्मितीत त्यांचा सिंहाचा वाटा आहे म्हणूनच त्यांना महाराष्ट्राच्या जलक्रांतीचे जनक असे संबोधले जाते.

त्यांनी केलेल्या जलसिंचन क्षेत्रातील क्रांतीमुळे स्वातंत्र्योत्तर काळात शेतीतील उत्पादनात वाढ झाली व शेतीवर आधारित उद्योगाला गती मिळाली. सिंचन क्षेत्रात काम करणारे व पाण्यासारखी स्वच्छ प्रतिमा असणारे डॉ. शंकरराव चव्हाण हे नवनिर्मिती करण्याची प्रचंड क्षमता असणारे नेतृत्व होते. 1958 साली स्वतंत्र पाटबंधारे विभागाची निर्मिती करण्यात आली. त्यानंतर इ.स.1960 मध्ये महाराष्ट्र राज्याची निर्मिती झाल्यानंतर तत्कालीन पाटबंधारे खात्याचे मंत्री डॉ. शंकरराव चव्हाण व अर्थतज्ज्ञ श्री स.गो बर्वे यांच्या अध्यक्षतेखाली भविष्यकालीन सिंचनाची दिशा व धोरणे आखण्यासाठी महाराष्ट्र सिंचन आयोग नेमण्यात आला. या आयोगाच्या निर्मितीनंतर राज्यातील सिंचन प्रकल्पाला गती आली. डॉ. शंकरराव चव्हाण हे पाटबंधारे मंत्री असताना दिनांक 8 मार्च 1964 रोजी महाराष्ट्र आणि मध्यप्रदेश या दोन राज्यातील जलसिंचन आणि विद्युत निर्मिती या विषयावर करार झाल्यामुळेच दोन्ही राज्यांमध्ये प्रकल्प उभारणीतून हरितक्रांती घडून आली.

डॉ. शंकरराव चव्हाण महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री असताना महाराष्ट्रातील अस्तित्वात असलेल्या व संभाव्य सिंचन प्रकल्पांचा 'मास्टर प्लॅन' तयार करून घेतला. त्याआधारे दिनांक 6 ऑक्टोंबर 1975 रोजी आंध्रप्रदेश व महाराष्ट्रात गोदावरी व मांजरा खोऱ्यातील पाणी वाटपाचा करार झाला. या करारातून त्यांनी महाराष्ट्राला 133 टी.एम.सी. पाणी वापरण्याची मुभा मिळवून दिली. पाण्याचे समान वाटप होण्यासाठी त्यांनी तूट असलेल्या नदीखोऱ्यात बाजूच्या खोऱ्यातील अतिरिक्त पाणी आणले. महाराष्ट्रात त्यांनी पैनगंगा - गोदावरी ,पूर्णा- गोदावरी, मनार - गोदावरी खोरे जोडून आधुनिक काळात नदीजोड संकल्पनेची उपयुक्तता दाखवून या संकल्पनेला चालना दिली.

राज्यातील पाण्याची गरज ओळखून महाराष्ट्रात प्रकल्पांची निर्मिती करताना प्रकल्पासोबतच जलवितरण व्यवस्था भक्कम केली, तरच प्रकल्पाची क्षमता कायम राहील असे त्यांचे कायम सांगणे असे. प्रकल्पात गाळाचे प्रमाण कमी व्हावे व महाराष्ट्रात भूजल साठा वाढविण्यासाठी पाणलोट क्षेत्रात जल व मृद संधारणाची कामे व्हावीत, याबाबत ते आग्रही असत. केवळ नवीन प्रकल्प उभा करुन चालणार नाही तर आपल्या महाराष्ट्रातील जुन्या पाण्याचे स्रोत पुनर्जिवित करण्यासाठी त्यांनी सातत्याने प्रयत्न केला. महाराष्ट्रातील पाण्याचा पर्याप्त वापर होण्यासाठी सामान्य नागरिकांनी पाण्याचे महत्त्व समजून पाण्याची बचत व पुनर्वापर करावा विशेषतः शेतकऱ्यांनी सूक्ष्म सिंचन पद्धतीचा अवलंब करावा असे सातत्याने सुचवले.

दोन राज्यांतर्गत व राज्यातील जिल्ह्याचे पाणीवाटपाचे प्रश्न सोडवताना पाणी नियोजनासाठी आराखडा त्यांनी घालून दिला. त्यांनी जे काम अत्यंत अल्पकालावधीत उभे केले, ते आजच्या घडीला प्रगत विज्ञान व आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या मदतीची जोड देऊनही आव्हानात्मक वाटते, यातच त्यांच्या कार्याची गरुडभरारी दृष्टोत्पत्तीस येते.

डॉ. शंकरराव चव्हाण यांनी केलेल्या अद्वितीय कार्यातून आणि त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वातून महाराष्ट्रातील युवा पिढीला सतत प्रेरणेची संजीवनी लाभेल आणि त्यामुळे राज्याच्या जलक्षेत्रातील विकासाला अखंड प्रगतीपथावर नेण्याचा मार्ग अधिक प्रशस्त होईल, हे निश्चित !

जलक्रांतीचे जनक माजी मुख्य मंत्री स्वर्गीय शंकरराव चव्हाण यांचे जन्मशताब्दी वर्षानिमित्त जलभूषण पुरस्काराबाबत मा. अतिरिक्त मुख्य सचिव, जलसंपदा यांचे अध्यक्षते खाली राज्यस्तरीय समितीची बैठक आज स्व. शंकरराव चव्हाण यांच्या जन्मदिनी संपन्न झाली. आलेल्या अर्जांच्या प्राथमिक छाननी नंतर उत्कृष्ट काम केलेल्या व्यक्तींच्या अर्जांची छाननी करणेत आली असून, त्यांच्या कामांची क्षेत्रिय पातळीवर खातरजमा (ground truthing) संबंधित जिल्हाधिकारी आणि जलसंपदा विभागाचे स्थानिक अधिकारी यांचे मार्फत करण्यात येईल. ते अहवाल प्राप्त होताच अंतिम निवड ही राज्यस्तरावर करण्यात येईल.

जलक्रांतीचे जनक महाराष्ट्राचे माजी मुख्यमंत्री स्वर्गीय शंकरराव चव्हाण यांच्या जन्मशताब्दी निमित्त
‘जलभूषण पुरस्कार’

आपल्याला लॉगिन करावे लागेल. याचा वापर अर्ज दाखल करण्यासाठी करता येईल (अपूर्ण अर्ज विचारात घेतले जाणार नाहीत).

पात्रता निकष (Eligibility Criteria)

1. महाराष्ट्र राज्यातील जलक्षेत्रात (जलसंपदा/जलसंधारण/पाणीपुरवठा) काम करणार्‍या व्यक्ती अर्ज करू शकतील

2. अर्जदार महाराष्ट्राचा रहिवासी असावा

3. अर्ज /नामांकने केवळ ऑनलाइन पद्धतीनेच स्विकारली जातील

4. जलक्षेत्रात (जलसंपदा/जलसंधारण/पाणीपुरवठा) काम करणाऱ्या व्यक्तीने केलेल्या उल्लेखनीय कामाची माहिती ऑनलाइन अर्जात योग्य त्या ठिकाणी नमूद करावी

अर्ज कसा भरावा ? (How to fill Application Form)

1. दिनांक १२ जुन २०२० चा "स्वर्गीय शंकरराव चव्हाण" जलभूषण पुरस्कार बाबतचा शासन निर्णय आणि अर्ज काळजीपूर्वक वाचावा मगच अर्ज भरण्यास सुरूवात करावी.

2. अर्जात माहिती भरताना ती माहिती प्रत्यक्ष केलेल्या कामावर आधारित, वस्तुनिष्ठ आणि सत्य असावी.

3. कामांची वर्गवारी पुढील पृष्ठावर देण्यात आलेली आहे. एकूण पाच विभागात असलेल्या प्रश्नावलींमध्ये आपणास आपल्या कामांची माहिती भरावी

4. प्रश्नावलीमधील प्रत्येक मुद्दयासाठी 150 शब्दांच्या मर्यादेत माहिती देता येईल

5. प्रश्नावलीमध्ये दिलेल्या प्रश्नांबाबत व माहितीबाबत पूरक वृत्तपत्र कात्रणे, फोटो, इतर माहिती अपलोड करता येईल

6. एकच फोटो किंवा फाईल अपलोड करावयाची असल्यास आहे त्या स्वरुपात अपलोड करता येईल

7. दोन किंवा जास्त फोटो किंवा फाईल असल्यास झिप फाईल करुन अपलोड करावी. (फाईल झिप कशी करावी हे इंटरनेटवर शोधावे)

8. झिप फाईल अपलोड करावयाची मर्यादा 100 एमबी असेल

9. आपल्या कामाचा व्हिडीओ असल्यास तो देखील अपलोड करता येईल

10. व्हिडीओ अपलोड करावयाची मर्यादा 100 एमबी असेल